بهداشت دهان فرزندتان بسیار مهم است. حتی اگر هنوز هیچ دندانی نداشته باشد! در این ویدیو دکتر هدی شمس‌الدین (متخصص دندانپزشکی کودکان و نوجوانان)، به علت این موضوع و چگونگی تمیز کردن دهان و دندان کودک می‌پردازند.

شاید به نظرتان عجیب باشد که کودک ۵ یا ۶ ساله‌ای هنوز پستانک دوران نوزادی‌اش را کنار نگذاشته باشد. اما دیدن کودکانی که بدون توجه به اطرافیان انگشتشان را توی دهانشان گذاشته‌اند و گاهی صدای ملوچ و ملوچشان هم به گوش می‌رسد، چندان هم ناشایع نیست. در این مطلب علل و اثرات این عادات و همین‌طور درمان‌های آن را با هم می‌خوانیم.

خوب است بدانید که مکیدن جزیی غریزی در وجود هر نوزاد تازه متولد شده است. از این رو اگر نوزاد یا نوپای شما در طول روز ساعات متمادی مشغول مکیدن انگشت یا انگشتانش است، جای هیچ نگرانی وجود ندارد. مشکل از آن جایی آغاز می‌شود که کودک در سنین بالاتر همچنان این عادت را ترک نکرده باشد.

اما مکیدن انگشت چه ایرادی دارد؟ چرا باید به کودک برای ترک عادت مکیدن انگشت یا پستانک کمک کنیم؟ جدا از بحث انتقال میکروب‌ها از طریق دست آلوده به دهان، مهم‌ترین عارضه این عادت ایجاد اختلال در شکل ظاهری دندان‌ها و به‌هم خوردن نظم دندان‌های کودک است. مکیدن انگشت شصت برای بیش از ۴-۶ ساعت در شبانه‌روز موجب می‌شود که دندان‌های جلویی در فک بالا بیرون زده‌تر از حالت طبیعی شوند و جفت شدن دندان‌های دو فک با هم دیگر مثل سابق نخواهد بود. به این معنی که حتی زمانی که کودک دندان‌هایش را روی هم گذاشته، فضایی بین دندان‌های دو فک مشاهده می‌شود.

احتمال درست شدن خود به خود عوارض ذکر شده وجود دارد، اما در صورت ادامه یافتن عادت و یا در کودکان با سن بالاتر برای اصلاح ظاهر دندان‌ها حتما باید به دندانپزشک متخصص کودکان مراجعه نمایید.

چرا بعضی کودکان پیش دبستانی انگشت خود را می‌مکند؟ می‌توان گفت مهم‌ترین علت ایجاد این عادت تلاش او برای پیدا کردن راهی جهت کنترل استرس و اضطرابش است. معمولا این عادت در کودک به دنبال یک واقعه استرس زا آغاز می‌شود. مثلا رفتن به مهدکودک و جدا شدن از مادر برای ساعتهای طولانی، متولد شدن فرزند جدید در خانواده و… همه سبب ایجاد استرس در کودک می‌شود و او برای رهایی از این نگرانی به مکیدن انگشت روی می‌آورد. بعضی کودکان نیز این رفتار را از دوستان یا هم‌بازی‌های خود می‌آموزند.

چگونه به کودکمان برای ترک عادت مکیدن انگشت کمک کنیم؟ مهم‌ترین مساله در درمان چنین عاداتی این است که هم والدین و هم خود کودک باید خواهان درمان و ترک عادت باشند. بنابراین کودک باید به سنی رسیده باشد که برای کمک به درمان درک کافی داشته باشد. یعنی حداقل ۳ یا ۴ ساله باشد. همان‌طور که گفته شد در کودکان کم سن و سال زیر یک سال مکیدن واکنشی غریزی و طبیعی است و هیچ گونه تلاشی برای رفع این عادت نیاز نمی‌باشد. در مراحل ترک عادت همیشه از ساده‌ترین درمان به سمت درمان‌های پیچیده‌تر می‌رویم. برای کودکان با سن بالاتر می‌توانید یک گفت‌وگو خصوصی و جدی با او در مورد رفتار نامناسبش داشته باشید. کودک بسته به سطح درکش ممکن است به همین سادگی عادتش را کنار بگذارد. روش دیگر برای کودکی که می‌خواهد عادتش را ترک کند اما توانایی نه گفتن به خودش را ندارد، یادآوری به او است. استفاده از یک چسب زخم ساده روی انگشتی که کودک آن را می‌مکد به او یادآوری می‌کند تا در مواقعی که ناخودآگاه دستش را به سمت دهانش می‌برد، نباید انگشت را در دهانش بگذارد.

روش‌های مشابه مثل استفاده از محلول تلخ روی انگشت کودک، پوشاندن انگشتان کودک با یک جوراب تمیز نیز اثر مشابهی دارد. اما بسیار دقت کنید که کودک این ابزارها را تنبیه تلقی نکند. باید برای او شرح دهید که این وسایل تنها برای یادآوری هستند. تنبیه تلقی کردن موجب افزایش استرس کودک و بدتر شدن وضعیت خواهد شد.

یک روش درمانی موثر و جذاب برای کودک بستن قرارداد بین مادر و کودک و یا دندانپزشک و کودک است. این قرارداد بیان می‌کند که اگر کودک برای مدت خاصی (یک ماه) سراغ مکیدن انگشتش نرود از مادر یا دندانپزشک جایزه ای دریافت خواهد کرد. درست کردن یک جدول برنامه خانگی و چسباندن استیکر برای روزهایی که عادت انجام نشده، ایده مناسبی به نظر می‌رسد. ایده آل این است که کودک بتواند در ماه اول ۲۸ برچسب  و در ماه دوم ۲۹ برچسب کسب کند. اگر این برنامه ۳ ماه با موفقیت ادامه یابد، احتمال موفقیت بلند مدت وجود خواهد داشت.

در نهایت اگر با وجود انجام این درمان های خانگی باز هم موفق نشدید کودکتان را به ترک عادتش وادار کنید، چاره نهایی مراجعه به دندانپزشک کودکان است. دندانپزشک برای کودک وسیله‌ای خواهد ساخت که مانع قرار دادن انگشت در دهان می‌شود. تاکید می‌کنیم که حتی این درمان هم نباید توسط کودک تنبیه تلقی شود. طی چند روز اول پس از قرار گرفتن این وسایل در دهان کودک ممکن است صحبت کردن یا غذاخوردن او دچار مشکل شود. اما این مشکلات گذرا هستند. طول دوره درمان با این وسایل ۶ - ۱۲ ماه خواهد بود.

خوب است بدانید اغلب کودکان پیش دبستانی که هنوز پستانک را ترک نکرده‌اند، به محض رفتن به مدرسه یا مهدکودک در اثر فشار هم سن و سالان، خودخواسته پستانک را کنار می‌گذارند. ضمنا فراموش نکنید که روش‌های درمانی مثل جدول برچسب که برای ترک عادت مکیدن انگشت به آن اشاره کردیم، برای کنار گذاشتن پستانک هم موثر خواهد بود.

اگر بخواهیم دقیق‌تر ماهیت این بیماری را بشناسیم، بهتر است ابتدا کمی با ساختار دندان‌ها آشنا شویم.

تاج هر دندان متشکل از سه لایه می‌باشد که به ترتیب از خارج به داخل، مینا، عاج و پالپ نام دارند. مینا همان لایه مستحکم و محافظ دندان است. پالپ دندان نیز که در مرکز آن قرار دارد، حاوی عروق و اعصاب دندان می‌باشد. عاج نیز متشکل از یک سری لوله‌های ریز (میکروتوبول‌ها) و راهی ارتباطی، بین مینا و پالپ می‌باشد.

مینای دندان از یک سری کریستال‌های معدنی تشکیل شده است. این کریستال‌ها به حل شدن توسط مواد اسیدی حساس می‌باشند. طی روند پوسیدگی در واقع این کریستال‌ها حل شده و با پیشرفت پوسیدگی، نهایتاً پالپ دندان درگیر شده و اینجاست که درد دندان بروز می‌کند.

اما این اسید از کجا پیدا می‌شود؟
پس از هر بار مصرف مواد غذایی، باکتری‌هایی که به شکل طبیعی در دهان همه ساکن هستند، برای فراهم کردن تغذیه خودشان، شروع به تجزیه مواد غذایی مانده در دهان می‌کنند. حاصل تجزیه، تولید اسیدهایی مثل اسید لاکتیک خواهد بود. هر بار تولید این اسید بخشی از مینای دندان را متأثر می‌کند. هر چه توالی مصرف مواد غذایی بیشتر باشد و یا از مواد غذایی مضر برای دندان (آنهایی که تجزیه‌شان اسید بیشتری تولید می‌کند، مثل کربوهیدرات‌ها، شکلات و…) بیشتر استفاده شود، روند حل شدن کریستال‌های دندانی سرعت می‌گیرد.

برای ممانعت از تولید اسید در دهان کودکم چکار باید انجام دهم؟
با شیرینی و شکلات چه کنیم؟! ظاهراً تولید اسید روندی اجتناب‌ناپذیر است. اما برای ممانعت از ایجاد پوسیدگی، راهکار همان توصیه ساده همیشگی است: مسواک زدن. اگر پس از صرف هر وعده غذایی، دهان کودک با مسواک و خمیردندان تمیز شود، مواد مورد نیاز باکتری‌ها و به دنبال آن تولید اسید حداقل خواهد بود.

دوم آنکه هر چه تکرر مصرف غذا توسط کودک کمتر باشد، احتمال پوسیدگی دندان در وی کمتر خواهد بود. درست است که مصرف کمتر شیرینی و شکلات هم برای سلامت بدنی و هم سلامت دندانی کودک توصیه شده، اما قطعاً منع کامل کودک از مصرف شیرینی و شکلات نه امکان‌پذیر است و نه منطقی. لذا توصیه می‌شود که این میان‌وعده‌ها بلافاصله پس از صرف غذا به کودک داده شود تا بدین طریق از تعداد دفعات حمله اسیدی در دهان او کاسته شود.

ایجاد پوسیدگی چقدر طول می‌کشد؟
گذر پوسیدگی از لایه مستحکم مینا، عبور از عاج و درگیر کردن پالپ پروسه‌ای زمان‌بر می‌باشد. این روند در دهان سالم حدوداً دو سال طول می‌کشد. اما در دهان‌هایی که پوسیدگی شایع است و یا در کودکان با تغذیه نامناسب، کودکان با بزاق کم و کودکان با ضعف سیستم ایمنی به دلیل بیماری‌های سیستمیک این روند سریع‌تر پیشرفت می‌کند.

لذا در حالت عادی پوسیدگی در دهان کودک شما ناگهانی و یک شبه پیدا نمی‌شود. اگر کودک به طور منظم، مثلاً هر 6 ماه یکبار، تحت معاینه دندانپزشک متخصص کودکان قرار گیرد، قطعاً با تشخیص زودهنگام و ترمیم پوسیدگی‌ها از پیشرفت آن به سوی پالپ و ایجاد درد طاقت‌فرسا برای کودک ممانعت خواهد شد.

آیا پوسیدگی مسری است؟
متاسفانه پاسخ این سوال مثبت است. میکروب‌های مسبب پوسیدگی دندان به راحتی و حین اعمالی چون بوسیدن، استفاده از قاشق مشترک و… از والدین، پرستار کودک و یا خواهر و برادر بزرگتر به دهان کودک منتقل می‌شوند. بدیهی است که هر چه پوسیدگی در دهان شما کمتر باشد، کودک شما نیز بیشتر در امان خواهد بود.

علائم اولیه پوسیدگی دندان‌های کودکمان چیست؟
بر خلاف تصور، همیشه دندان پوسیده سیاه و سوراخ‌شده نیست. درست است که در مراحل پیشرفته پوسیدگی، دیدن چنین نمایی در دهان کودک شایع است، اما تشخیص مراحل اولیه پوسیدگی و جلوگیری از پیشرفت آن به سمت پالپ مسئله‌ای حائز اهمیت می‌باشد. در مراحل ابتدایی پوسیدگی دندان، نمای شفاف و یا به اصطلاح ترانسلوسنت خود را از دست داده و نمایی گچی پیدا می‌کند. تشخیص این نماد ویژه روی دندان‌های جلویی کودک آسان می‌باشد. به مرور زمان با پیشرفت روند تخریب دندان و رنگ‌گرفتن سطح خشن دندانی ناشی از خورده‌شدن توسط اسید، رنگ قهوه‌ای و یا سیاه روی دندان آشکار می‌شود.

آنچه که مهم است، تشخیص به‌موقع پوسیدگی و کمک به توقف آن با درمان زودهنگام می‌باشد.

درمان پوسیدگی دندان چیست؟
تا زمانی که پوسیدگی فقط در مینا یا همان لایه مستحکم سطحی دندان باشد، با انجام درمان‌هایی چون فلورایدتراپی (درمان با فلوراید) می‌توان به متوقف‌شدن ضایعه امیدوار بود. در این درمان سعی می‌شود که مواد معدنی از دست‌رفته دندان جایگزین شوند. اما چنانچه پوسیدگی وارد عاج شود، به دلیل ماهیت کمتر معدنی عاج نسبت به مینا، پوسیدگی سرعت گرفته و در این حالت حتماً ترمیم دندان مورد نظر ضروری می‌باشد. و اگر کودک علایمی چون درد شدید هنگام خواب و یا درد ممتد و خودبه‌خود دارد، پالپکتومی (عصب‌کشی دندان شیری) درمان ضروری و ارجح برای او محسوب می‌شود.