ایجاد عادت به مسواک
تمرین مسواک زدن پیش از یک سالگی، سبب ایجاد عادت و علاقه به مسواک زدن طی سال های آینده خواهد شد. کودکانی که در سنین پایین به مسواک زدن عادت می کنند، در بزرگسالی دندان های سالم تری دارند.

خمیردندان؟ بله یا خیر!؟
طی دو سال اول نیازی به استفاده از خمیردندان نیست (مگر با دستور دندانپزشک) در این صورت حتما از خمیردندان های مخصوص کودکان استفاده کنید.

بهداشت از روزهای نخست تولد
حتی پیش از رویش نخستین دندان باید به بهداشت دهان توجه کرد و لازم است از بدو تولد به صورت روزانه با کمک یک دستمال نرم یا مسواک انگشتی مخصوص، به نظافت لثه های کودک پرداخت.

چیپس و پفک ممنوع!
مصرف تنقلاتی مانند چیپس، پفک، آب میوه های مصنوعی و از طرف دیگر مصرف نکردن شیر و لبنیات جزو مهمترین عوامل آسیب به دندان ها در دوران کودکی به شمار می‌آید.

دکتر هدی شمس‌الدین

متخصص دندانپزشکی کودکان و نوجوانان

همه ما می‌دانیم که مسواک زدن و تمیز کردن دندان‌های کودک امری ضروری برای پیشگیری از پوسیدگی دندان‌های او می‌باشد. اما شاید بارها پیش آمده که برای تمیز کردن دندان‌های فرزندتان به دردسر افتاده‌اید. کودک در برابر کار شما مقاومت و لجبازی می‌کند، یا آنقدر دهانش پر از کف خمیردندان شده که حالت تهوع پیدا کرده و دیگر تمایلی به مسواک زدن مجدد ندارد. شاید هم باز کردن دهان کوچک او و تمیز کردن دندان‌ها برای شما دشوار است. در این مطلب سعی می‌کنیم تمامی نکات مهم و کلیدی راجع به بهداشت دهان کودک، از انتخاب نوع مسواک گرفته تا موقعیت مناسب کودک برای مسواک زدن و زمان تعویض مسواک را برایتان شرح دهیم.

چطور دندان‌های کودکم را مسواک بزنم؟
موقعیت مناسب جهت تمیز کردن دندان‌های کودک بستگی به سن کودک و تعداد مراقبین وی دارد. اگر سن کودک شما کمتر از یک سال است، بهترین موقعیت برای تمیز کردن دهان کودک، گرفتن وی در آغوش و تکیه دادن سر کودک روی یک بازو و تمیز کردن دهانش با دست دیگر می‌باشد.

اگر والدین می‌خواهند با کمک یکدیگر دهان کودکشان را تمیز نمایند، موقعیت مناسب نشستن زانو به زانوی والدین روبروی هم و تشکیل یک صفحه با زانوهایشان می‌باشد. کودک روی زانوهای والدین دراز می‌کشد. یکی از والدین دهان کودک را تمیز کرده و دیگری دست‌های کودک را نگه می‌دارد. این موقعیت برای انجام بهداشت دهان کودکان 1 تا 3 ساله توصیه می‌شود.

در کودکان بزرگتر، یعنی 3 تا 9 ساله‌ها، والد پشت سر کودک قرار می‌گیرد. سر کودک به یک دست والد تکیه کرده و والد با دست دیگر دهان کودک را مسواک می‌زند. ایستادن روبروی کودک برای تمیز کردن دهانش توصیه نمی‌شود. چرا که در این موقعیت سر کودک ساپورت مناسبی ندارد.

در کودکان 9 تا 12 ساله نقش والدین نظارت فعال بر مسواک زدن کودک است. بدین معنا که کودک خودش عمل مسواک زدن را انجام می‌دهد و والدین برای تمیز کردن سطوحی از دندان‌ها که کودک خودش به تنهایی قادر به تمیز کردن کافی آنها نیست، کمک خواهد کرد. مثل سطح داخلی (زبانی) دندان‌های آسیایی پایین و یا سطح گونه‌ای دندان‌های آسیایی بالا.

مسواک مناسب کودک چگونه مسواکی است؟
مسواک مناسب کودک باید سری کوچک و دسته‌ای حجیم (برای راحتی در دست گرفتن آن توسط کودک) داشته باشد. موهای نایلونی مسواک کودک نیز باید از نوع نرم (ضخامت کم الیاف) باشند تا از آسیب به بافت‌های لثه‌ای و دندان‌ها ممانعت شود.

از چه سنی باید مراقبت‌های بهداشت دهانی کودکم را آغاز نمایم؟
ایده‌آل آن است که حتی قبل از رویش دندان‌های شیری کودک دهان وی یکبار در روز با گاز و یا دستمال مرطوب تمیز شود. این کار باعث ممانعت از استقرار میکروب‌های مسبب پوسیدگی روی سطوح دهان می‌شود. همچنین به ایجاد عادت تمیز شدن دهان در کودک نیز کمک خواهد کرد.

با آغاز رویش دندان‌های شیری جلویی، تمیز کردن دهان با دستمال یا گاز مرطوب ادامه داده می‌شود. زمانی که دندان‌های آسیایی شیری رویش پیدا کردند می‌توان به جای گاز مرطوب از مسواک برای تمیز کردن دندان‌های کودک بهره گرفت.

آیا استفاده از خمیردندان برای تمیز کردن دهان کودک ضرورت دارد؟
در کودکان با سن کمتر از سه سال استفاده از خمیر دندان برای مسواک زدن ضرورتی ندارد. کاربرد خمیر دندان در این سنین کم به دلیل کف کردن در ایجاد حالت تهوع برای کودک نقش دارد. به علاوه کودک کم سن کنترل کافی روی بلع خود ندارد و ممکن است مقداری از خمیر دندان استفاده شده را ببلعد. بلعیدن خمیردندان در دراز مدت منجر به مسمومیت کودک و تغییر رنگ دندان‌های وی (فلوروزیس) به دلیل فلوراید موجود در خمیر دندان می‌شود.
از این رو بهتر است استفاده از خمیر دندان در کودکان با ریسک کم پوسیدگی تا 36 ماهگی به تعویق افتد. پس از این سن نیز باید کاربرد خمیر دندان بسیار کم و به اندازه ناخن کودک برای هر بار مسواک زدن باشد.
برخی کارخانه‌ها محصولاتی برای تمیز کردن دهان نوزادان و نوپایان دارند که فاقد فلوراید بوده، کف نمی‌کند و از این رو برای سنین کم ایده‌آل هستند. از جمله این محصولات می‌توان به Baby orajel tooth and gum cleaners محصول شرکت Oral B اشاره کرد.

آیا استفاده از نخ دندان برای کودک ضرورت دارد؟
از آنجا که در اغلب کودکان دندان‌های شیری از هم فاصله دارند، تا زمانی که دندان‌های دایمی کودک رویش پیدا نکرده‌اند، استفاده از نخ دندان ضرورتی ندارد و مسواک به تنهایی قادر به تمیز کردن سطوح بین دندانی هم می‌باشد. اما با رویش دایمی‌ها نخ دندان کشیدن برای کودک نیز باید آغاز شود.
در صورتی که دندان‌های شیری کودک شما در تماس با هم قرار دارند و یا نامرتب و شلوغ هستند، استفاده از نخ دندان برای تمیز کردن نواحی بین دندان‌ها خصوصا برای دندان‌های آسیایی وی ضرورت دارد.

کودک من حین مسواک زدن دندان‌هایش توسط من، مقاومت می‌کند. راه حل چیست؟
به طور کلی اعتقاد بر این است که اگر عادت تمیز شدن دهان زیر سن یک سالگی در کودک ایجاد شود، ماندگار خواهد شد و کودک بعدا در مقابل انجام آن مقاومت نخواهد کرد. اگر کودک شما به مسواک زدن قبل از یک سالگی عادت نکرده و اکنون در مقابل آن مقاومت می‌کند، راه حل آن مقاومت شماست! اگر در چند شب پیاپی کودک اصرار شما برای تمیز کردن دهانش را ببیند، قطعا کم‌کم مساله را خواهد پذیرفت.
البته باید توجه داشت که ممکن است گاهی کودک به دلیل خواب‌آلودگی و یا کم‌حوصلگی برای تمیز کردن دهانش همکاری نکند که در این صورت در آن شب استثنائا مسواک زدن سریع‌تر دندان‌ها و عدم توجه کافی به همه سطوح اشکالی ندارد. ولی باید در شب‌های بعدی مسواک زدن این کم‌کاری جبران شود.

از چه سنی کودک خودش می‌تواند انجام مراقبت‌های بهداشت دهانش را به عهده بگیرد؟
برای انجام مسواک زدن مستقل توسط کودک نمی‌توان سن خاصی را مشخص نمود. کودکان حتی در سنین مشابه از نظر مهارت‌های دستی بسیار متفاوتند. یک محاسبه غیر دقیق برای سنجش مهارت‌های دستی کودک "توانایی رنگ‌آمیزی بین خطوط" می‌باشد. اگر کودک شما می‌تواند تصاویر را بدون خارج شدن از حاشیه تصویر رنگ‌آمیزی نماید، به مهارت دستی قابل قبولی دست یافته است. البته حتی در چنین شرایطی هم واگذار کردن کامل انجام اعمال بهداشتی دهان به کودک منطقی نیست و نقش نظارت فعال والدین همچنان باید وجود داشته باشد.

زمان مناسب تعویض مسواک کودکم چه زمانی است؟
توصیه کلی برای تعویض مسواک زمانی است که موهای آن حسابی فرسوده شده و تغییر فرم داده‌اند. بسته به شدت و تعداد دفعات مسواک زدن این زمان حدود 3-4 ماه طول می‌کشد. در کودکان کم سن ممکن است مسواک‌ها به سرعت ظاهری فرسوده پیدا کنند که علت آن جویدن موهای مسواک توسط کودک است.

برخی کارخانه‌ها مسواک‌های با موهای رنگی تولید می‌کنند که رنگ موها زمان مناسب تعویض مسواک را هشدار می دهد. در این مسواکها زمانی که موها تا نیمه به سمت پایین بی‌رنگ شدند، زمان تعویض مسواک فرا رسیده است.